Voldoende inname van de langeketen omega 3-vetzuren EPA (eicosapentaeenzuur) en DHA (docosahexaeenzuur) is belangrijk voor de gezondheid en het voorkomen en/of remmen van uiteenlopende chronische (ontstekings)ziekten waaronder hart- en vaatziekten, allergieën, diabetes type 2, obesitas en depressie. Een adequate DHA-inname draagt onder meer bij aan de preventie van zwangerschapscomplicaties, een goede pre- en postnatale groei en (hersen)-ontwikkeling van baby's en (jonge) kinderen en de preventie en/of remming van leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang en dementie. De huidige westerse voeding is deficiënt aan (langeketen) omega 3-vetzuren vergeleken met het dieet waarmee de mens is geëvolueerd. Voldoende inname van omega 3-vetzuren is belangrijk voor de juiste vetzuurbalans, vooral omdat onze voeding naar verhouding veel linolzuur en arachidonzuur bevat, omega 6-vetzuren die de tegenhangers en tegenspelers zijn van omega 3-vetzuren. De ratio tussen omega 6- en omega 3-vetzuren in onze huidige voeding is ongeveer 10:1 tot 20:1, terwijl deze eigenlijk ongeveer 4:1 tot 1:1 dient te zijn. Aangezien de inname van EPA en DHA uit voeding bij de meerderheid van de Europeanen te laag is, en de lichaamseigen synthese uit de precursor alfalinoleenzuur ontoereikend is, kan dagelijkse suppletie met EPA en DHA veel gezondheidswinst opleveren.
EPA en DHA hebben belangrijke gezondheidseffecten. DHA en EPA zijn bestanddelen van fosfolipiden in celmembranen en beïnvloeden de structuur en functie van celmembranen. Daarnaast zijn ze precursors van endocannabinoïden, die regulerende effecten hebben in onder meer de hersenen. EPA is precursor van eicosanoïden (lokaal werkzame, paracriene weefselhormonen), die onder meer zorgen voor ontstekingsremming, vaatverwijding en remming van bloedplaatjesklontering en trombose. EPA en DHA zijn precursors van SPM's (specialized pro-resolving mediators). SPM's spelen een actieve rol bij het beëindigen van ontstekingen, verminderen pijn, verbeteren en versnellen weefselregeneratie en wondgenezing, remmen atherosclerose en beperken ischemie-reperfusieschade (bijvoorbeeld na een hartinfarct). Bij microbiële infecties stimuleren SPM's de eliminatie van de ziekteverwekkers (bacteriën,virussen, schimmels, parasieten). Tot slot kunnen EPA en DHA fungeren als energiebron en de synthese van korteketenvetzuren door het darmmicrobioom verhogen.
Om te zien of iemand voldoende EPA en DHA binnenkrijgt, is de HS-Omega 3-Index bloedtest ontwikkeld. Het is een vingerpriktest die een sneller en beter inzicht geeft in de individuele (langeketen) omega 3-vetzuurstatus dan het berekenen van de inname van EPA en DHA uit voeding en voedingssupplementen. De omega 3-index (O3I), het (gewichts)percentage EPA en DHA van de totale hoeveelheid vetzuren in de celmembranen van rode bloedcellen, is een betrouwbare biomarker voor de langeketen omega 3-vetzuurstatus over een langere periode (80-120 dagen). De (dagelijkse) inname van EPA en DHA is optimaal bij een O3I tussen 8 en 12%.
Bronnen
- EPA: vette vis, krill (Euphausia superba)
- DHA: vette vis, krill, microalg (Schizochytrium sp.)
Kwaliteitsaspecten
Bij het vergelijken van voedingssupplementen met vis-, krill- of algenolie is het met name belangrijk te kijken naar de hoeveelheid EPA en DHA per capsule. Supplementen met de omega 3-vetzuren EPA en DHA worden over het algemeen aangeboden in vier vormen:
De eerste is de vorm waarin langeketen omega 3-vetzuren van nature in vis en algen (en deels in krill) voorkomen: natuurlijke triglyceriden. Een triglyceride bestaat uit een glycerolketen waaraan drie ketens van vetzuren gebonden zijn (zie afbeelding). Eén van deze vetzuurketens bestaat uit het meervoudig onverzadigde EPA of DHA. De overige vetzuurketens bestaan uit verzadigde of enkelvoudig onverzadigde vetten. Hierdoor zal de hoeveelheid (concentratie) EPA/DHA in een product met natuurlijke triglyceriden niet boven de 30% komen (meestal bevat 1000 mg olie 180 mg EPA en 120 mg DHA).
De tweede vorm zijn ethylesters. De eerste stap bij de productie hiervan bestaat uit het afsplitsen van de vetzuurketens van het glycerol door de vetzuren te binden aan een ethanolketen, waarbij ethylesters worden gevormd. Vervolgens wordt de concentratie EPA en DHA ethylesters verder verhoogd door middel van extractie. Deze vorm is gebruikt in veel grote klinische onderzoeken.
De derde vorm zijn herveresterde triglyceriden. Hierbij worden ethylesters verder bewerkt waardoor opnieuw triglyceriden ontstaan (de zogenaamde rTG’s, re-esterified triglycerides of herveresterde triglyceriden).
Belangrijk is te beseffen dat het hierbij om een bewerkte vorm van triglyceriden gaat en dat dit niet hetzelfde is als de natuurlijke triglyceriden, zoals deze in vis, algen en krill voorkomen. Met rTG’s worden eveneens zeer hoog geconcentreerde en gedoseerde EPA en DHA-producten verkregen, zonder een onwenselijk hoge hoeveelheid verzadigde vetten en waarbij dus volstaan kan worden met een beperkt aantal capsules per dag. Een voordeel hiervan ten opzichte van ethylesters is dat deze verbindingen meer de natuurlijke structuur van visolie benaderen. De structuurformule van deze vetten is gelijk aan die van natuurlijke triglyceriden, behalve dat er nu meerdere EPA- en/of DHA-zijketens aan de glycerolketen gebonden zijn, in plaats van slechts één. Een nadeel van deze vorm van triglyceriden is dat ze duurder zijn voor de consument vanwege de extra bewerkingsstap. In een onderzoek waarin de opname van EPA en DHA in de vorm van triglyceriden op de langere termijn werd vergeleken met ethylesters, bleek de triglyceridenvorm nóg beter opgenomen te worden.
De vierde vorm zijn natuurlijke fosfolipiden met EPA en DHA uit krillolie. Fosfolipiden bestaan uit een glycerolketen met twee vetzuurketens (de staart) en fosfatidylcholine (de kop) en zijn zowel water- als vetoplosbaar. Er zijn aanwijzingen dat EPA/DHA-fosfolipiden beter worden opgenomen vanuit het maagdarmkanaal en sneller worden ingebouwd in celmembranen dan EPA/DHA uit triglyceriden of ethylesters, maar helemaal sluitend bewijs is er nog niet. Nadeel is dat een omega 3-vetzuursupplement met fosfolipiden (krillolie) een lager gehalte EPA en DHA heeft dan een omega 3-vetzuursupplement met herveresterde triglyceriden of ethylesters (visolie, sommige algenolie).
Tekenen van een mogelijk tekort
Vermoeidheid, veel dorst (en vaak urineren), droge huid, slecht geheugen, stemmingswisselingen, probleemgedrag, depressie, pijnklachten, ontstekingen, problemen met zien, verhoogde infectiegevoeligheid, tromboseneiging, hoge triglyceridenspiegel.
Indicaties
- Veroudering: biologische veroudering, systemische laaggradige ontsteking, 'inflammaging';
- Zwangerschap en lactatie;
- Hart en bloedvaten: hypertensie, atherosclerose, kransvatziekte, hartinfarct, hartritmestoornissen, hartfalen, beroerte, atherotrombose), veneuze trombo-embolie, perifere vasculaire ziekte;
- Stofwisseling: overgewicht/obesitas, metabool syndroom, diabetes type 2, zwangerschapsdiabetes, hypertriglyceridemie;
- Lever en galblaas: niet-alcoholische leververvetting, galstenen;
- Ogen: leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie (AMD), verhoogde intra-oculaire druk, glaucoom, diabetische retinopathie, allergische conjunctivitis, droge ogen en mogelijk myopie (bijziendheid);
- Hersenen/zenuwstelsel: ondersteuning hersenontwikkeling kinderen en adolescenten en (complexe) hersenfuncties op alle leeftijden, leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang, dementie/ziekte van Alzheimer, multiple sclerose, migraine, chronische hoofdpijn, hersenletsel, neuropathische pijn;
- Psyche: psychische stress, werkgerelateerde burn-out, PTSS (posttraumatische stressstoornis), ADHD, anorexia nervosa, borderline persoonlijkheidsstoornis, agressie/vijandigheid, impulsiviteit, angststoornis, depressie, preventie postpartum depressie, bipolaire stoornis, suïcidaliteit, schizofrenie, psychose, autismespectrumstoornis;
- Bewegingsapparaat: reumatoïde artritis, osteoartritis, nekpijn, lage rugpijn, sarcopenie (onder meer bij ouderen en mensen met obesitas, kanker, COPD, hartfalen, reuma, diabetes type 2), osteoporose (preventie);
- Sport;
- Periodontitis;
- ME/CVS (myalgische encefalomyelitis, chronisch vermoeidheidssyndroom);
- Allergie: astma, atopische dermatitis, allergische conjunctivitis, allergische rinitis;
- Auto-immuniteit), SLE (systemische lupus erythematodes);
- Kanker: preventie, betere conditie en kwaliteit van leven, cachexie;
- Preventie colorectale adenomen;
- Voortplanting: mannelijke en vrouwelijke sub- en infertiliteit, geassisteerde voortplanting waaronder in-vitrofertilisatie;
- Menstruatie: premenstrueel syndroom, dysmenorroe;
- PCOS (polycysteus-ovariumsyndroom);
- Maag-darmkanaal: stressgeïnduceerde maagzweer, PDS (prikkelbaredarmsyndroom), inflammatoire darmziekten;
- Huid: veneuze beenzweer, ulcus cruris (open been), acne vulgaris, psoriasis, remming huidveroudering;
- Luchtwegen: astma, COPD, COVID-19;
- Slapen: slecht slapen, slaapapneu;
- Nieren: chronisch nierfalen, preventie nierstenen (calciumoxalaat);
- Bloed: sikkelcelziekte.
Contra-indicaties
Overgevoeligheid voor vis(olie), krill(olie), algen(olie).
Gebruiksadviezen
- Algemene (preventieve) adviesdosering (gericht op een omega 3-index van minimaal 8%): 0,7-1,5 g/dag (bij voorkeur individueel doseren op geleide van de omega 3-index);
- Algemene therapeutische dosering: 1-5 g/dag;
- Hypertriglyceridemie: 3-4 g/dag;
- Hartritmestoornissen; bij atriumfibrilleren met name DHA-inname verhogen;
- Hypertensie: ≥ 3 g/dag;
- Hartfalen: preventief > 0,5 g/dag, therapeutisch 4 g/dag;
- Achteruitgang gezichtsvermogen: ≥ 250 mg DHA/dag;
- Artritis: 1-5 g/dag (vooral EPA);
- Parodontitis: vooral DHA-inname verhogen;
- Acne vulgaris: ≥ 1 g/dag (vooral EPA);
- Cachexie bij kanker: vooral EPA;
- Preventie AMD: vooral DHA;
- Preventie cognitieve achteruitgang en dementie: vooral DHA;
- Majeure depressie: 1-2 g EPA per dag (met EPA ≥ 60% van de totale inname van EPA en DHA);
- Zwangerschap, geven van borstvoeding: 0,5-1 g DHA per dag;
- ADHD: ≥ 750 mg/dag (EPA, DHA), verhoog EPA naar 1200 mg/dag bijeen verhoogde ontstekingsactiviteit of allergie.
Interactie
- EPA-suppletie verlaagt mogelijk de kans op rhabdomyolyse door gebruik van statines.
- Omega-3 vetzuren verlagen de kans op toxische bijwerkingen van cyclosporine (zoals hypertensie en nierschade).
- Omega-3 vetzuren beschermen tegen (maag)zweren door gebruik van NSAID’s.
- Een tekort aan langeketen omega-3 vetzuren versterkt de ongunstige effecten van ijzertekort op de hersenstofwisseling.
- Bioflavonoïden moduleren de stofwisseling van omega-3 vetzuren en verhogen de plasmaspiegel van EPA en DHA.
- Omega-3 vetzuren verhogen de effectiviteit van probiotica door de aanhechting van probiotische bacteriën aan de slijmvliezen te verbeteren.
- Omega-3 vetzuren kunnen de bloeddruk verlagen. Mensen die antihypertensiva gebruiken of een lage bloeddruk hebben, dienen hiermee rekening te houden.
- Mensen die bloedverdunners gebruiken, dienen de totale inname van langeketen omega-3 vetzuren te beperken tot maximaal 5 gram per dag (omega-3 vetzuren gaan bloedplaatjesaggregatie en trombose tegen).
- Omega-3 vetzuren kunnen de effectiviteit van anticonvulsiva verhogen.
- Omega-3 vetzuren verhogen de effectiviteit van etretinaat bij psoriasis.
- De effectiviteit van antidepressiva kan toenemen bij suppletie met omega 3-vetzuren.
Veiligheid
Suppletie met EPA/DHA is veilig in de geadviseerde doseringen. Inname van EPA en DHA tot 5 gram per dag leidt niet tot spontane bloedingen of complicaties door bloedingen en is veilig voor mensen die bloedverdunners gebruiken. Tijdens zwangerschap en het geven van borstvoeding kan visolie (die gegarandeerd vrij is van contaminanten) te prefereren zijn boven het eten van vette vis, waarbij onzeker is of deze kwik en andere verontreinigingen bevat (zoals PCB’s en dioxine) die het kind schaden.
Literatuur
1. Zárate R et al. Significance of long chain polyunsaturated fatty acids in human health. Clin Transl Med. 2017;6(1):25.
2. Tan A et al. Supplementation with eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid reduces high levels of circulating proinflammatory cytokines in aging adults: A randomized, controlled study. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2018;132:23-29.
3. Denis I et al. Omega-3 fatty acids and brain resistance to ageing and stress: body of evidence and possible mechanisms. Ageing Res Rev. 2013;12(2):579-94.
4. Muskiet FA et al. Is docosahexaenoic acid (DHA) essential? Lessons from DHA status regulation, our ancient diet, epidemiology and randomized controlled trials. J Nutr. 2004;134(1):183-6.
5. Tabbaa M et al. Docosahexaenoic acid, inflammation, and bacterial dysbiosis in relation to periodontal disease, inflammatory bowel disease, and the metabolic syndrome. Nutrients. 2013;5(8):3299-310.
6. Innes JK et al. The differential effects of eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid on cardiometabolic risk factors: a systematic review. Int J Mol Sci. 2018;19(2).
7. Pizato N et al. Omega-3 docosahexaenoic acid induces pyroptosis cell death in triple-negative breast cancer cells. Sci Rep. 2018;8(1):1952.
8. Newell M et al. A critical review on the effect of docosahexaenoic acid (DHA) on cancer cell cycle progression. Int J Mol Sci. 2017;18(8).
9. Yassine HN et al. Association of docosahexaenoic acid supplementation with Alzheimer disease stage in apolipoprotein E ε4 carriers: a review. JAMA Neurol. 2017;74(3):339-347.
10. Yang K et al. Effectiveness of Omega-3 fatty acid for polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis. Reprod Biol Endocrinol. 2018;16(1):27.
11. Yu L et al. The effect of omega-3 unsaturated fatty acids on non-alcoholic fatty liver disease: a systematic review and meta-analysis of RCTs. Pak J Med Sci. 2017;33(4):1022-1028.
12. Buoite Stella A et al. Update on the impact of omega 3 fatty acids on inflammation, insulin resistance and sarcopenia: a review. Int J Mol Sci. 2018;19(1).
13. Costantini L et al. Impact of omega-3 fatty acids on the gut microbiota. Int J Mol Sci. 2017;18(12). pii: E2645.
14. Agostoni C et al. The role of omega-3 fatty acids in developmental psychopathology: a systematic review on early psychosis, autism, and ADHD. Int J Mol Sci. 2017;18(12). pii: E2608.
15. Gioxari A et al. Intake of ω-3 polyunsaturated fatty acids in patients with rheumatoid arthritis: A systematic review and meta-analysis. Nutrition. 2018;45:114-124.e4.
16. Kaarniranta K et al. NF-kappaB signaling as a putative target for omega-3 metabolites in the prevention of age-related macular degeneration (AMD). Exp Gerontol. 2009;44(11):685-8.
17. Melnik BC. Linking diet to acne metabolomics, inflammation, and comedogenesis: an update. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2015;8:371-88.
18. Jiang J et al. Effect of marine-derived n-3 polyunsaturated fatty acids on major eicosanoids: a systematic review and meta-analysis from 18 randomized controlled trials. PLoS One. 2016;11(1):e0147351.
19. Zhai T, et al. Potential micronutrients and phytochemicals against the pathogenesis of chronic obstructive pulmonary disease and lung cancer. Nutrients. 2018;10(7).
20. Sins JWR et al. Pharmacotherapeutical strategies in the prevention of acute, vaso-occlusive pain in sickle cell disease: a systematic review. Blood Adv. 2017;1(19):1598-1616.
21. Soveyd N et al. Molecular mechanisms of omega-3 fatty acids in the migraine headache. Iran J Neurol. 2017;16(4):210-217.
Terug
